«Έστ' ήμαρ ότε Φοίβος πάλιν ελεύσεται καί ές αεί έσεται».


Τετάρτη 22 Ιουνίου 2011

Η ΜΕΤΑ ΧΕΙΡΩΝΟΣ ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ μέρος Γ '

Ο Μαχάων είναι ένας ήρως-ιατρός, που το όνομά του προέρχεται από τη λέξη μάχη και θα μπορούσε να σημαίνει και σφαγέας. Άλλοι θεραπευτές θεοί ή ήρωες γιοι του Μαχάονα φέρουν επίσης ονόματα που υπονοούν τον πόλεμο, όπως Πολεμοκράτης, Νικόμαχος, Αριστόμαχος κ.λπ. Εδώ ο ιατρός και ο πολεμιστής σε μια ενότητα εκφράζουν τη δυϊστική άποψη των αρχαίων Ελλήνων για τη θεραπεία. Η πληγή και η θεραπεία είναι οι δύο όψεις του ενός νομίσματος. Ο ιατρός με τη σειρά του είναι μια ευάλωτη ύπαρξη που μπορεί να θεραπεύσει τις πληγές του ανθρώπου, όχι τον ίδιο τον άνθρωπο. Ο Μαχάων θεραπεύει και πληγώνει, αλλά ο ίδιος δεν μπορεί να θεραπευτεί. Ο Ευρύπυλος, ο κυβερνήτης του κάτω κόσμου τον αγκαλιάζει για πάντα. Ο πολεμιστής χειρουργός πεθαίνει από τις πληγές του, αλλά συνεχίζει να ζει μέσω της νεκρικής λατρείας που τον θεώνει.


Αυτό είναι και το βάθος της θεραπευτικής λατρείας της Κω, ένα βάθος που δε μοιράζεται με τους άλλους τόπους της Ελλάδας, παρά τα διάσημα Ασκληπιεία της. Στην υπόλοιπη Ελλάδα οι θεραπευτές ήρωες εκφυλίζονται σε απλούς θαυματουργούς, αλλά ο αρχέγονος χαρακτήρας τους διακρίνεται μέσα στον ιστό του μύθου –κυρίως του ηρωικού. Όσον αφορά στα λατρευτικά βάθη αυτής της παράδοσης δεν πρέπει να μας προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι αποσιωπώνται οι σκοτεινές πλευρές που συνδέουν τη θεραπεία με το θάνατο σε μια αδιάσπαστη ενότητα. Για αυτά τα πράγματα τηρείται ιερή σιγή, αλλά ούτως ή άλλως τούτο το μυστικό είναι κοινός τόπος. Κοινός τόπος για της θεμελίωση της αυτο-γνωσίας, βασικός άξονας της οποίας είναι η θνητή φύση του ανθρώπινου γένους. Ο ιατρός θεραπεύει τις πληγές, όπως είπαμε, αλλά δεν μπορεί να θεραπεύσει τον άνθρωπο ενάντια στη φύση του.


Είναι μεγάλη η συμβολή των ποιητών σε αυτή τη διαδικασία αυτογνωσίας, καταρχήν εκείνων που δημιούργησαν τα μυθολογήματα και κατόπιν του Ομήρου, με τη βαθειά και σφαιρική γνώση του για την ανθρώπινη φύση. Η Ιλιάδα είναι το μεγάλο έπος του πολέμου, εκείνου που προκαλεί πληγές, και σε ότι αφορά στις οδύνες και τις δυσκολίες των ηρώων το έπος δεν σιωπά. Είναι εκπληκτική η αφθονία χειρουργών σε όλη την έκταση της Ιλιάδας και η παρουσία τους θεωρείται σχεδόν δεδομένη. Είναι τέτοια η βαρύτητα που τους αποδίδεται, ώστε ορισμένοι ακαδημαϊκοί πρότειναν την αφαίρεση των εδαφίων που αναφέρονται στην παρουσία τους και την επαναφορά του έπους στην αρχική του μορφή, με τον εξορισμό όλων των ανώνυμων χειρουργών. Εδώ θα συμφωνήσουμε με τον Κ. Κερένυι, ο οποίος θεωρεί ότι δεν κατόρθωσαν να δουν πως οι συγκεκριμένες αναφορές υποδεικνύουν μια αναγκαία φάση της εξέλιξης της χειρουργικής. Ο ειδικός στις πληγές και συνάμα πολεμιστής είναι απόλυτα αναγκαίος στην εξέλιξη του έπους. Ο Ποδαλείριος και ο Μαχάων, οι δυο γιοι του Ασκληπιού που εμφανίζονται στο πεδίο της μάχης με το μικρό στρατό τους, συνδυάζουν στα πρόσωπά τους τον πολεμιστή και τον καλό γιατρό.

Τρίτη 7 Ιουνίου 2011

Η ΜΕΤΑ ΧΕΙΡΩΝΟΣ ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ,μέρος Β'

Την πλευρά εκείνη που ξεφεύγει από της Θείας μορφής του Ασκληπιού, που πλησιάζει πολύ περισσότερο της των ανθρώπων, με άλλα λόγια την θνητή, φαίνεται να υποστηρίζουν συγγραφείς της αρχαιότητας και κυρίως ο Όμηρος. Εδώ στους ηρωϊκούς αυτούς στίχους ο Ασκληπιός με υπόσταση ανθρώπου, αλλά μεγάλου όπως ταιριάζει σε ήρωες, λάμπει μέσα απ’ τους αθάνατους στίχους του Ομήρου, χωρίς να χάνει διόλου την αίγλη της μοναδικής του παρουσίας πάνω στον χθόνα!

«Για τον Όμηρο και τους επικούς ποιητές της ομηρικής σχολής ο Ασκληπιός δεν ήταν θεός αλλά θνητός ήρωας, ένας ήρωας που πέθανε και λατρεύτηκε μόνον νεκρός, όπως οι νεκροί βασιλικοί ήρωες. Στη διάρκεια ζωής του ήταν  «άριστος ιατρός». Μαθαίνουμε στην Αττική τι σήμαινε η λατρεία ενός τέτοιου ήρωα ιατρού, από μια επιγραφή που αποκαλεί τον θεραπευτή ήρωα-ιατρό, προσδιορίζοντάς τον μάλιστα ως εν άστει.

Ο Ασκληπιός έκανε την ιερόπρεπη είσοδό του στην Αθήνα περίπου το 420 π.Χ. Το άδυτό του χτίστηκε σε ένα σημείο προφυλαγμένο από τον αέρα στη νότια πλαγιά της ακρόπολης, κοντά στην πηγή που θεωρείτο ότι κατείχε θεραπευτικές ιδιότητες. Εδώ εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του, τις θεές Υγιεία και Επιόνη και τους γιους του. Η συγγένειά του με το Διόνυσο στην αττική γη αντανακλάται ίσως στο γεγονός ότι το ιερό του βρίσκεται πολύ κοντά στο θέατρο του Διονύσου, μοτίβο χωροτακτικό που βλέπουμε να επαναλαμβάνεται στον Μαραθώνα, όπου ο τύμβος του ήρωα-ιατρού βρίσκεται δίπλα στο ιερό του Διόνυσου.

Όμως, ο Ασκληπιός είναι ουσιαστικά η φυσική συνέχεια ή γεννήτωρ άλλων ηρώων-ιατρών της Αττικής. Στην Ελευσίνα συναντάμε τον Ορησίνιο και στη Ραμνούντα τον Αμφιάραω ή τον Αμφίλοχο, γιο του Αμφιάραω. Φαίνεται, λοιπόν, πως η είσοδος του Ασκληπιού στην αττική γη –και όχι μόνον- δεν είναι μια καινοτομία, αλλά η φυσική συνέχεια μιας μακράς παράδοσης θεραπευτών, οι οποίοι στην ηρωική εποχή των ομηρικών επών ή και προγενέστερα αναλαμβάνουν τον χαρακτηρισμό του ήρωα. Ο ήρωας στον αρχαιοελληνικό κόσμο συνδέεται σχεδόν πάντα με τη διαδικασία της θεραπείας, την κάθοδο στον κάτω κόσμο και την επιστροφή. Ας φύγουμε για λίγο όμως από την Αθήνα, να δούμε έναν άλλο μύθο, που προσδιορίζει καθοριστικά τις απόψεις των Ασκληπιάδων για τον Ασκληπιό.

Ο Παυσανίας μιλά για ύμνους που ψάλλονταν στο ιερό του Ασκληπιού, στην Πέργαμο και αυτοί οι ύμνοι αναφέρουν έναν ήρωα, ο οποίος περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον ήρωα του έπους ή της τραγωδίας σχετίζεται παράδοξα με τα μυστικά της θεραπείας. Πρόκειται για τον Τήλεφο ο οποίος, πληγωμένος από τον Αχιλλέα, πληροφορήθηκε από τον απολλώνειο χρησμό πως εκείνος που τον πλήγωσε θα τον θεράπευε. Οι εορταστικοί ύμνοι στο ιερό της Περγάμου ξεκινούσαν με το όνομά του, όχι μόνο εξαιτίας  του έπους του, αλλά της ιδιαίτερης σημασίας που είχε για τους απόγονους του Ασκληπιού. Ο Τήλεφος πληγώθηκε και θεραπεύτηκε από τον Αχιλλέα, όταν οι Έλληνες αναζητούσαν την Τροία σε λάθος τόπο και συνδεόταν συμβολικά με τον Απόλλωνα, το αρσενικό ελάφι και τον κυπάρισσο. Ο θετός πατέρας του ονομαζόταν Κόρυθος (ο πραγματικός ήταν ο Ηρακλής), ένα όνομα που αποδίδεται στον Απόλλωνα στη Μεσσηνία για τον θεραπευτή θεό του ήλιου.

Ως παιδί ο Τήλεφος ακολούθησε το μοτίβο της εγκατάλειψης –χαρακτηριστικό των ηλιακών ηρώων λυτρωτών- και τον βύζαξε στην ερημιά μια ελαφίνα. Το όνομά του σημαίνει «αυτός που λάμπει μακριά» και μητέρα του είναι η Αυγή. Ένας από τους γιους του ήταν ο αγαπημένος του Απόλλωνα Κυπάρισσος, που σκότωσε κατά λάθος το ιερό ελάφι του Απόλλωνα και μεταμορφώθηκε σε κυπαρίσσι. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά, βέβαια, δεν είναι τίποτε άλλο από μυθολογικές παραλλαγές του μύθου της γέννησης του ήλιου, της ημερήσιας και ετήσιας επιφάνειας του φωτός, που ακολουθείται με το θάνατο του φωτός κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο και την επακόλουθη ανάστασή του στην εαρινή ισημερία. Αυτός ακριβώς είναι και ο λόγος για τον οποίο έχουν θέση σε έναν ύμνο προς τον Ασκληπιό. Ο ένας από τους γιους του Τήλεφου, εκείνος του οποίου το όνομα δεν πρέπει να προφέρεται, ο Ευρύπυλος που συνδέεται με τον Κάτω Κόσμο, σκότωσε τον Μαχάονα, τον έναν από τους ήρωες-ιατρούς που αναφέρονται στην Ιλιάδα. Ο Μαχάων ήταν ο πρώτος χειρουργός, ενώ ο αδελφός του Ποδαλείριος θεράπευε τις αόρατες πληγές, ακόμα και εκείνες της ψυχής..." 
( Πηγή: Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη, διαδικτυακή, εγκυκλοπαίδεια).