ΜΑΧΑΩΝ ΚΑΙ ΠΟΔΑΛΕΙΡΙΟΣ, ΥΙΟΙ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ, Μέρος Α' ΜΑΧΑΩΝ

Και οι δυο γιοί του Ασκληπιού δεν γινόταν παρά να μαθητεύσουν κοντά στον Ιατροφιλόσοφο Χείρωνα. Αλλά επειδή είχαν και αυτοί συμπεριληφθεί στους μνηστήρες της ωραίας Ελένης, αναπόφευκτα λαμβάνουν μέρος στον Τρωικό Πόλεμο διαθέτοντας προς τον σκοπό αυτό, τριάντα πλοία. Λόγω της ιδιότητάς τους είναι οι ιατροί των στρατιωτών στην Τροία, με τον μεν Μαχάονα να καταγίνεται με την θεραπεία των εξωτερικών τραυμάτων και πληγών, τον δε Ποδαλείριο να μεριμνεί για την διατροφή και εν γένει την δίαιτα του ελληνικού στρατού, αλλά να ασχολείται και με τις «εσωτερικές» αρρώστιες, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Αθανάσιος Σταγειρίτης. Εννοώντας φυσικά την ψυχολογία των ελλήνων στρατιωτών, τόσο προ των μαχών όσο και των επιπτώσεων της μακροχρόνιας εκεί πολεμικής επιχείρησης. 

Εκτός όμως της ιατρικής τους τέχνης έδειξαν και προσόντα επ’ αυτής της πολεμικής αφού και σ’ αυτόν τον τομέα είχαν διδαχθεί άξια απ’ τον Μέγα Διδάσκαλο Χείρωνα!

«Ο Μαχάων είναι ένας ήρως-ιατρός, που το όνομά του προέρχεται από τη λέξη μάχη και θα μπορούσε να σημαίνει και σφαγέας. Άλλοι θεραπευτές θεοί ή ήρωες γιοι του Μαχάονα φέρουν επίσης ονόματα που υπονοούν τον πόλεμο, όπως Πολεμοκράτης, Νικόμαχος, Αριστόμαχος κ.λπ. Εδώ ο ιατρός και ο πολεμιστής σε μια ενότητα εκφράζουν τη δυϊστική άποψη των αρχαίων Ελλήνων για τη θεραπεία. Η πληγή και η θεραπεία είναι οι δύο όψεις του ενός νομίσματος. Ο ιατρός με τη σειρά του είναι μια ευάλωτη ύπαρξη που μπορεί να θεραπεύσει τις πληγές του ανθρώπου, όχι τον ίδιο τον άνθρωπο. Ο Μαχάων θεραπεύει και πληγώνει, αλλά ο ίδιος δεν μπορεί να θεραπευτεί. Ο Ευρύπυλος, ο κυβερνήτης του κάτω κόσμου τον αγκαλιάζει για πάντα. Ο πολεμιστής χειρουργός πεθαίνει από τις πληγές του, αλλά συνεχίζει να ζει μέσω της νεκρικής λατρείας που τον θεώνει.

Αυτό είναι και το βάθος της θεραπευτικής λατρείας της Κω, ένα βάθος που δε μοιράζεται με τους άλλους τόπους της Ελλάδας, παρά τα διάσημα Ασκληπιεία της. Στην υπόλοιπη Ελλάδα οι θεραπευτές ήρωες εκφυλίζονται σε απλούς θαυματουργούς, αλλά ο αρχέγονος χαρακτήρας τους διακρίνεται μέσα στον ιστό του μύθου –κυρίως του ηρωικού. Όσον αφορά στα λατρευτικά βάθη αυτής της παράδοσης δεν πρέπει να μας προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι αποσιωπώνται οι σκοτεινές πλευρές που συνδέουν τη θεραπεία με το θάνατο σε μια αδιάσπαστη ενότητα. Για αυτά τα πράγματα τηρείται ιερή σιγή, αλλά ούτως ή άλλως τούτο το μυστικό είναι κοινός τόπος. Κοινός τόπος για της θεμελίωση της αυτο-γνωσίας, βασικός άξονας της οποίας είναι η θνητή φύση του ανθρώπινου γένους. Ο ιατρός θεραπεύει τις πληγές, όπως είπαμε, αλλά δεν μπορεί να θεραπεύσει τον άνθρωπο ενάντια στη φύση του». ( Πηγή: Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη, διαδικτυακή, εγκυκλοπαίδεια).

Ο Μαχάων περιποιείτε τον τραυματισμένο βασιλιά των Λακεδαιμονίων,Μενέλαο.

Ο Μαχάων είχε πάρει για γυναίκα του την κόρη του βασιλιά των Φερών Μεσσηνίας, Διοκλή, την Αντίκλεια. Ο Διοκλής ήταν γιός του Ορσίλοχου που ήταν γιός του Αλφειού γιού του Ωκεανού και της Τιθύος. Με την Αντίκλεια ο Μαχάων γεννά έξη παιδιά τους Νικόμαχο, Γόργασο, Αλεξάνορα, Πολεμοκράτη, Σφύρο και  Άλκωνα ή κατά τον Σταγειρίτη, τον Ασκληπιό τον νέο.

Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, ο Μαχάων διακρίθηκε στην Τροία και για την πολεμική του αρετή. Σε μια μάχη λοιπόν τραυματίστηκε από τον Πάρη και ο Νέστωρας, βασιλιάς της Πύλου ήταν εκείνος που τον βοήθησε παίρνωντάς τον πάνω στην άμαξά του και τον έφερε στο ελληνικό στρατόπεδο. Μάλιστα ο Μαχάων ήταν ένας εκ των στρατιωτών που μπήκαν μέσα στον Δούρειο Ίππο, αλλά δυστυχώς έμελλε να αφήσει την τελευταία του πνοή, στα χώματα της Τροίας πληγωμένος θανάσιμα από τον γιό του Τήλεφου Ευρύπυλο. Από αυτό το γεγονός οι κάτοικοι της Περγάμου όταν έψαλλαν τους ύμνους του Τήλεφου δεν ανέφεραν το όνομα του Τήλεφου γιατί εκείνος έγινε η αιτία να σκοτωθεί ο θεραπευτής-ιατρός Μαχάων, ο γιός του ευεργέτη τους Ασκληπιού.

«Ο Παυσανίας μιλά για ύμνους που ψάλλονταν στο ιερό του Ασκληπιού, στην Πέργαμο και αυτοί οι ύμνοι αναφέρουν έναν ήρωα, ο οποίος περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον ήρωα του έπους ή της τραγωδίας σχετίζεται παράδοξα με τα μυστικά της θεραπείας. Πρόκειται για τον Τήλεφο ο οποίος, πληγωμένος από τον Αχιλλέα, πληροφορήθηκε από τον απολλώνιο χρησμό πως εκείνος που τον πλήγωσε θα τον θεράπευε. Οι εορταστικοί ύμνοι στο ιερό της Περγάμου ξεκινούσαν με το όνομά του, όχι μόνο εξαιτίας  του έπους του, αλλά της ιδιαίτερης σημασίας που είχε για τους απόγονους του Ασκληπιού. Ο Τήλεφος πληγώθηκε και θεραπεύτηκε από τον Αχιλλέα, όταν οι Έλληνες αναζητούσαν την Τροία σε λάθος τόπο και συνδεόταν συμβολικά με τον Απόλλωνα, το αρσενικό ελάφι και τον κυπάρισσο. Ο θετός πατέρας του ονομαζόταν Κόρυθος, ένα όνομα που αποδίδεται στον Απόλλωνα στη Μεσσηνία για τον θεραπευτή θεό του ήλιου.

Ως παιδί ο Τήλεφος ακολούθησε το μοτίβο της εγκατάλειψης –χαρακτηριστικό των ηλιακών ηρώων λυτρωτών- και τον βύζαξε στην ερημιά μια ελαφίνα. Το όνομά του σημαίνει «αυτός που λάμπει μακριά» και μητέρα του είναι η Αυγή. Ένας από τους γιους του ήταν ο αγαπημένος του Απόλλωνα Κυπάρισσος, που σκότωσε κατά λάθος το ιερό ελάφι του Απόλλωνα και μεταμορφώθηκε σε κυπαρίσσι. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά, βέβαια, δεν είναι τίποτε άλλο από μυθολογικές παραλλαγές του μύθου της γέννησης του ήλιου, της ημερήσιας και ετήσιας επιφάνειας του φωτός, που ακολουθείται με το θάνατο του φωτός κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο και την επακόλουθη ανάστασή του στην εαρινή ισημερία. Αυτός ακριβώς είναι και ο λόγος για τον οποίο έχουν θέση σε έναν ύμνο προς τον Ασκληπιό. Ο ένας από τους γιους του Τήλεφου, εκείνος του οποίου το όνομα δεν πρέπει να προφέρεται, ο Ευρύπυλος που συνδέεται με τον Κάτω Κόσμο, σκότωσε τον Μαχάονα, τον έναν από τους ήρωες-ιατρούς που αναφέρονται στην Ιλιάδα. Ο Μαχάων ήταν ο πρώτος χειρουργός, ενώ ο αδελφός του Ποδαλείριος θεράπευε τις αόρατες πληγές, ακόμα και εκείνες της ψυχής.

Είναι μεγάλη η συμβολή των ποιητών σε αυτή τη διαδικασία αυτογνωσίας, καταρχήν εκείνων που δημιούργησαν τα μυθολογήματα και κατόπιν του Ομήρου, με τη βαθειά και σφαιρική γνώση του για την ανθρώπινη φύση. Η  Ιλιάδα είναι το μεγάλο έπος του πολέμου, εκείνου που προκαλεί πληγές, και σε ότι αφορά στις οδύνες και τις δυσκολίες των ηρώων το έπος δεν σιωπά. Είναι εκπληκτική η αφθονία χειρουργών σε όλη την έκταση της Ιλιάδας και η παρουσία τους θεωρείται σχεδόν δεδομένη. Είναι τέτοια η βαρύτητα που τους αποδίδεται, ώστε ορισμένοι ακαδημαϊκοί πρότειναν την αφαίρεση των εδαφίων που αναφέρονται στην παρουσία τους και την επαναφορά του έπους στην αρχική του μορφή, με τον εξορισμό όλων των ανώνυμων χειρουργών. Εδώ θα συμφωνήσουμε με τον Κ. Κερένυι, ο οποίος θεωρεί ότι δεν κατόρθωσαν να δουν πως οι συγκεκριμένες αναφορές υποδεικνύουν μια αναγκαία φάση της εξέλιξης της χειρουργικής. Ο ειδικός στις πληγές και συνάμα πολεμιστής είναι απόλυτα αναγκαίος στην εξέλιξη του έπους. Ο Ποδαλείριος και ο Μαχάων, οι δυο γιοι του Ασκληπιού που εμφανίζονται στο πεδίο της μάχης με το μικρό στρατό τους, συνδυάζουν στα πρόσωπά τους τον πολεμιστή και τον καλό γιατρό». ( Πηγή: Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη, διαδικτυακή, εγκυκλοπαίδεια).

Ο Νέστωρας λοιπόν παίρνει τα οστά του Μαχάωνα και τα θάβει στην Γερήνια. Η Γερηνία, όπως μας πληροφορεί ο Παυσανίας (Βιβλίο Γ’ κεφ. 25), αλλά και ο γεωγράφος Πτολεμαίος τα ίδια υποστηρίζει, ήταν πόλη μεσόγειος και μετείχε του Κοινού των Ελευθερολακώνων και βρισκόταν στην Μεσσηνία. Την ταυτίζει με την Ενόπη, που ο Όμηρος την αναφέρει σαν ένα από τα εφτά "ευ ναιόμενα πτολίεθρα" του Αγαμέμνωνος, και διευκρινίζει ότι στις ημέρες του λεγόταν "Γερηνία". Η πανάρχαια αυτή πόλη, η Γερηνία, που διαδέχτηκε την Ενόπη, είχε τέτοια αίγλη ώστε έδωσε το όνομά της  και σ´ όλη τη γύρω περιοχή. Έτσι λοιπόν με την ονομασία Γερήνια οι αρχαίοι ιστορικοί και γεωγράφοι δεν εννούν μόνον μια πόλη αλλά μια ευρύτερη περιοχή.

«Ο δε Νέστωρ λαβών τα οστά αυτού, έθαψεν αυτά εν Γερηνία, όπου εσώζετο ο τάφος αυτού ιερότατος και ιαματικώτατος νομιζόμενος, είχον και άγαλμα αυτού χαλκούν εστεμμένον. Πρώτος δε εθυσίασεν εις αυτόν ο Γλαύκος υιός του Αιπύτου.» ( Ωγυγία, Αθ. Σταγειρίτης κεφ. Ι’ «Περί του Μαχάωνος και Ποδαλειρίου». )

  Από τα παιδιά του Μαχάωνα τα δυο πρώτα Νικόμαχος και Γόργασος μετά τον θάνατο του παππού τους Διοκλή, έμειναν κληρονόμοι του βασιλείου των Μεσσηνιακών Φερών. Και αυτοί το ίδιο με τον πατέρα τους είναι γιατροί και μάλιστα μετά τον θάνατό τους τιμήθηκαν επίσης από τους κατοίκους της περιοχής, οι οποίοι προσέφεραν στο Ιερό που ήταν αφιερωμένο στην μνήμη τους το οποίο λέγεται πως το έκτισε ο Ίσθμιος ο γιός του Γλαύκου, γιός του Αιπύτου όπως ανωτέρω αναφέρθηκε, θυσίες και αφιερώματα.

Από τα άλλα τέσσερα παιδιά του Μαχάωνα που αναφέρονται, ο Σφύρος έκτισε Ιερό προς τιμή του παππού του Ασκληπιού, στο Άργος, ο Αλεξάνωρ στην Τιτάνη της Σικυώνας κτίζει επίσης Ιερό του Ασκληπιού και μάλιστα οι κάτοικοι των τιμούν ως ήρωα. Ο Πολεμοκράτης τιμήθηκε ως θεραπευτής- ιατρός σε μια μικρή πόλη της Αργολίδας την Εύα, όπως αναφέρει ο Σταγειρίτης στην Ωγυγία, όπου μάλιστα λέγεται πως είχαν και Ιερό αφιερωμένο σ’ αυτόν. Η μικρή αυτή πόλη Εύα τοποθετείτε κάπου κοντά στην περιοχή των σημερινών Κάτω Δολιανών απ’  όπου περνούσε ο ποταμός Τάνος. Για την Εύα και τον Πολεμοκράτη ο περιητής Παυσανίας γράφει: « …από δε των πολυανδρίων ιόντι Ανθήνη τε εστίν, ή Αιγινήται ποτε ώκησαν, και ετέρα κώμη Νηρίς, Τρίτη δε Εύα μεγίστη των Κωμών. Και ιερόν του Πολεμοκράτους εστιν εν ταύτη. Ο δε Πολεμοκράτης εστί και ούτος Μαχάονος υιός, αδερφός δε Αλεξάνορας, και ιάται τους ταύτη και τιμάς παρά των προσοίκων έχει. Ανατείνει δε υπέρ τας κώμας όρος Πάρνων, και Λακεδαιμονίων επ’ αυτού προς Αργείους όροι και Τεγεάτας εισίν…»  (Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις, Βιβλ. Β’ κεφ. 38, παραγρ. 6, 7. )

ΝΑΟΙ, ΛΑΤΡΕΙΑ ΚΑΙ ΑΓΑΛΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ

Τον Ασκληπιό τον τίμησαν και λάτρεψαν, οι πρόγονοί μας, όπως πραγματικά άξιζε σ’ έναν Θεό! Του έκτισαν ναούς και διάφορα άλλα Ιερά και γιόρταζαν και ιδιαίτερη εορτή προς τιμή του στην Επίδαυρο, όπου θεωρείται η πατρίδα του αλλά και κυρίως επειδή ήταν εκεί το πλέον ονομαστό και περίλαμπρο Ασκληπιείο και Ιερό του. Τα σύμβολα στα Ιερά των Ασκληπιείων ήταν οι όφεις, οι αλέκτωρες οι αίγες και οι γλαύκες. Τα προς θυσία ζώα που προτιμούνταν ήταν τα πρόβατα, οι ταύροι, οι χοίροι. 

Ασκληπιείο και θέατρο στην αρχαία Πέργαμο

 Όπως ήταν φυσικό η Επίδαυρος αποτέλεσε τον πρώτο τόπο λατρείας του Ασκληπιού και μετά αυτή έφθασε και στην Αθήνα. Μάλιστα για την μεταφορά της λατρείας του στην Πέργαμο λέγεται πως προήλθε από κάποιον Αρχία. Αυτός ήταν απ’ την Πέργαμο και είχε πληγωθεί κατά την διάρκεια ενός κυνηγιού, έτσι ήρθε στην Επίδαυρο. Μετά την ίασή του μετέφερε στην πατρίδα του την λατρεία του Ασκληπιού και από εκεί την παρέλαβαν και οι κάτοικοι της Σμύρνης αλλά και πολλοί ακόμη.

Για την μεταφορά της λατρείας του θεού της ιατρικής στην Ρώμη υπάρχει μια ιστορία που λέει τα εξής: (διαβάζουμε από την «Ωγυγία» του  Σταγειρίτου, «Περί Ιατρών» κεφ. Θ’ Περί Παίωνος και Ασκληπιού), «Οι δε Ρωμαίοι θλιβόμενοι υπό νόσου, έπεμψαν πρεσβείαν εις την Επίδαυρον, και εζήτησαν τον Ασκληπιόν. Οι δε Ιερείς έδωκαν προς αυτούς όφιν τινά ήμερον. Επειδή ενόμιζαν αυτόν και τοιούτον, και μάλιστα έλεγον, ότι εγεννήθη ως όφις. Ότε δε ήλθον πλησίον της Ρώμης, έφυγεν ο όφις κατά τύχην και εκρύβη, όθεν νομίσαντες, ότι εκεί αγαπά να κατοικήση ο Θεός, έκτισαν Ναόν αυτού. Οι ασθενείς εκοιμώντο την νύκτα εν τω ναώ αυτού, ίνα θεραπευθώσι, θυσιάζοντες και ευχόμενοι». 

Για τα αγάλματα που στόλιζαν τους ναούς του Θεού της Ιατρικής, έχουμε αφηγήσεις που μας παρουσιάζουν έναν Θεό μειλίχιο, ήπιο, ευσεβή στην όψη, μερικές φορές «ρεμβάζοντα» και άλλες πάλι «βυθισμένο σε σκέψεις»… Αλλά το πιο αξιοθαύμαστο και πελωρίων διαστάσεων ήταν εκείνο που βρισκόταν στην Επίδαυρο, στο Ασκληπιείο, αφού το Ιερό του Θεού στην Επίδαυρο αποτελούσε το σπουδαιότερο απ’ όλα τα ιερά όπου λατρευόταν ο Θεός της Ιατρικής Ασκληπιός! Ότι ήσαν οι Δελφοί για τον Απόλλωνα ήταν η Επίδαυρος για τον Ασκληπιό. Αξίζει να δούμε την περιγραφή που δίνει ο Παυσανίας (2^ος αι. μ. Χ.), για το άγαλμα αυτό:

«…του δε Ασκληπιού το άγαλμα μεγέθει μεν του Αθήνησιν Ολυμπίου Διός ήμισυ αποδεί, πεποίηται δε ελέφαντος και χρυσού. Μηνύει δε επίγραμμα τον ειργασμένον είναι Θρασυμήδην Αριγνώτου Πάριον. Κάθηται δε επί θρόνου βακτηρίαν κρατών, την δε εταίραν των χειρών υπέρ κεφαλής έχει του δράκοντος, και οι και κύων παρακατακείμενος πεποίηται, τω θρόνω δε ηρώων επειργασμένα Αργείων εστιν έργα, Βελλεροφόντου το ες την Χίμαιραν και Περσεύς αφελών την Μεδούσης κεφαλήν…» ( Παυσανίας «Κορινθιακά» κεφ. 27, παραγρ. 2).

Δηλαδή: Το άγαλμα του Ασκληπιού είναι σε μέγεθος το μισό από του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα και είναι κατασκευασμένο από ελεφαντόδοντο και χρυσό. Η επιγραφή μαρτυρεί πως το κατασκεύασε ο Θρασυμήδης από την Πάρο, γιός του Αριγνώτου. Ο Θεός κάθεται σε θρόνο κρατώντας ράβδο και το άλλο χέρι είναι ακουμπισμένο πάνω στο κεφάλι ενός φιδιού. Δίπλα στα πόδια του είναι ξαπλωμένος ένας σκύλος. Στον θρόνο υπάρχουν ανάγλυφες παραστάσεις από τους άθλους των Αργείων ηρώων, όπως του Βελλεροφόντη με την Χίμαιρα και του Περσέα να αποκεφαλίζει την Μέδουσα.

«Τα αγάλματα της λατρείας του θαυμασίως συνήθως επεξειργασμένα και εκ χρυσού και ελεφαντοστού ως επί το πλείστον, τον παρείστων καθήμενον επί θρόνου με τον όφιν τρώγοντα ή πίνοντα. Ούτω παρίστατο εν Τρίκκη, Επιδαύρω ( έργο του Θρασυμήδους, Παυσανίας «Κορινθιακά» κεφ. 27, παραγρ. 2), αλλά και εν Κώ. Άλλαι  παραστάσεις τον εμφανίζουν εις στάσιν φυσική, ρεμβάζοντα ή βυθισμένο σε σκέψεις. Συνήθως τρέφει γενειάδα και το πρόσωπό του ενθυμίζει την μορφή του Διός απολύτως όμως ήρεμον με την έκφραση της απλής καλοσύνης αντί της αυστηράς μεγαλοπρεπείας εκείνου. Απλή επίσης είναι και η περιβολή του με τον μανδύα των φιλοσόφων και ενίοτε με κεφαλόδεσμο. Υπάρχουν και αγάλματά του με νεανικότατο πρόσωπον, φυσικά χωρίς την γενειάδα, όπως παρουσιάζεται στο ιερό της Σικυώνος.» ( Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό του «Ηλίου», Ιωαν. Δ. Πασσά).

Από τον Στοβαίο πληροφορούμαστε πως ο Ασκληπιός είχε συγγράψει τα έργα  Περί Σωμάτων κατασκευής, Περί Νόσων, Περί Φαρμακείων, Περί Οφθαλμειών και Περί Γυναικών. Ακόμη στον Ασκληπιό αποδίδονται και τα συγγράμματα Περί Τραυμάτων Κεφαλής, περί Αιμορροϊδων, Περί Συριγγίων, Περί Οστέων φύσεως, Περί χυμών, Περί κράσεως και το Εγχειρίδιο της Ιατρικής το αναφερόμενο ως Ιητήρος Εγχειρίδιον.

Ενώ από τον Πλίνιο δίνεται η πληροφορία πως ο μέγας Ιατρός Ιπποκράτης, είχε λάβει τις τεράστιες γνώσεις του περί της Ιατρικής από τα συγγράμματα αυτά του Ασκληπιού. Άλλωστε μέσα από τον Ιερό όρκο της Ιατρικής, που ο Ιπποκράτης θέσπισε, βλέπουμε την αναγνώριση της γνώσης της επιστήμης του, προς τον Ασκληπιό και φυσικά προς τον πατέρα αυτού τον Απόλλωνα.

«… Όμνυμοι Απόλλωνα Ιητρόν και Ασκληπιόν, αγνώς και οσίως διατηρήσω βίον τον εμόν και τέχνην την εμήν…» ( Ιπποκράτης, «Περί Ιατρικής») .

ΤΑ ΣΥΜΒΟΛΑ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ

Ένα από τα σύμβολα του Ασκληπιού ήταν ο όφις. Το φίδι που ακόμη και σήμερα αποτελεί το χαρακτηριστικό σύμβολο της ιατρικής και φαρμακευτικής, είναι ίσως το πλέον αντιπροσωπευτικό μεταξύ των συμβόλων του θεού Ασκληπιού.

Λέγεται λοιπόν πως ο Ασκληπιός έφθασε κάποτε, στους τόπους λατρείας του μεταμορφωμένος σε φίδι. Συγκεκριμένα διαβάζουμε στον Παυσανία: (στην περιγραφή του ιερού του Ασκληπιού στην Σικυώνα),

«…εισελθούσι δε ο θεός εστιν, ουκ έχων γένεια, χρυσού και ελέφαντος, Καλάμιδος δε έργον. Έχει δε και σκήτρον και επί της ετέρας χειρός πίτυος καρπόν της ημέρου. Φασί δε σφισιν εξ’ Επιδαύρου κομισθήναι τον θεόν επί ζύγους ημιόνων δράκοντι εικασμένον…»( Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις «Κορινθιακά», κεφ.10, παράγραφος 3).

Όμως με την μορφή του φιδιού συναντάμε τον θεό Ασκληπιό και  σε δυο περιπτώσεις θεραπείας στην Επίδαυρο. Σε ένα ίαμα λοιπόν διαβάζουμε πως κάποιος ασθενής με ένα κοκήθες έλκος στο πόδι, «με τον του ποδός δάκτυλον υπό του αγρίου έλκεος», μεταφέρθηκε στο άβατο και περίμενε. «Ύπνου δε νιν λαβόντος εν τούτω, δράκων εκ του άβατου εξελθών, τον δάκτυλο ιάσατο ται γλώσσαι και τούτο ποιήσας εις το άβατον ανεχώρησε πάλιν»,( Εκεί και ενώ κοιμήθηκε, εμφανίστηκε από το άβατο να έρχεται ένα φίδι που πλησίασε στο πόδι του και έγλυψε το μέρος εκείνο στο οποίο βρισκόταν το έλκος, στην συνέχεια δε αποτραβήχτηκε πάλι στο άβατο. Μετά από αυτό ο ασθενής έγινε καλά).

Σ' ένα άλλο ίαμα σχετικό με τη θεραπεία της στειρότητας διαβάζουμε:
«Ανδρομέ-[δα] εκ Κεθυ αυτά περί παίδων
εγκαθεύδ[ουσα] [εδό-]κει εν τω ύπνω δράκων επί
της γαστ[ρός],.. Παίδες οι εγένοντο πέντε...». (Η Ανδρομέδα από τα Κύθηρα .... μισό-ναρκωμένη, για να αποκτήσει τέκνα» (ξάπλωσε κι αυτή μπροστά απ' το άβατο) «είδε στον ύπνο της, πως το φίδι (βγήκε απ' το άβατο) και τυλίχτηκε στην κοιλιά της».... "γέννησε πέντε τέκνα" [ίαμα 38].

Μια ερμηνεία επίσης που δίνεται για τον Ασκληπιό και που φαίνεται άμεσα η σχέση του με τον όφη είναι η ακόλουθη. Το Ασκλ- παράγεται από την λέξη ασκάλαβο που σημαίνει φίδι, σαύρα, ερπετό. Το –ήπιος είναι κατά τον Πλούταρχο το δεύτερο συνθετικό και φυσικά σημαίνει ότι η λέξη ήπιος εννοεί, δηλαδή ο ήρεμος, ο πράος. Αυτή λοιπόν η λεκτική παραγωγή δίνει ως αποτέλεσμα «ο όφις που θεραπεύει, καταπραΰνει».

Να δούμε όμως και την σημασία της λέξεως όφις. Προέρχεται από το θέμα του οπ- του ρήματος οράω-ορώ= βλέπω. Μέλλων ενεργητικός όπ-σομαι-όψομαι, Μέλλον παθητικός οπ-θήσομαι-οφθήσομαι, Αόριστος παθητικός ώφ-θην. Ο όφις που οπ-τάζει (βλέπει) από την οπ-ή του, είναι ο προ-ορός, ο φύλακας, ο φρουρός, ο θύρα-ωρός. Είναι πολύ παλαιές οι παραδόσεις που σχετίζονται με την φύλαξη του σπιτιού, του ναού και άλλων μερών ανθρώπινης οίκησης, από το φίδι. Ο Οικουρός όφις (απεικόνιση του Ερεχθέως) φυλά την πόλη της Αθήνας, ο Σωσίπολις την Ολυμπία, οι θεές των όφεων τα ανάκτορα της Κνωσού.

Όμως και η κίνηση του όφεως, αυτή η ελικοειδής κίνηση θα μπορούσε κατά κάποιο τρόπο να κωδικοποιεί την ίδια την ενέργεια της δημιουργίας, την κίνηση των μορίων που δομούν τις μορφές. Με άλλα λόγια η κλίμακα του γνωστού DNA που πιθανώς μορφοποιείται στο κουλούριασμα του όφεως πάνω στην ράβδο. Αυτή η δύναμη είναι πανομοιότυπη με την ενέργεια που κατέρχεται και δίνει ψυχή ζώσα στον μορφοποιημένο πλέον κόσμο!!! Είναι η ηλεκτρομαγνητική ενέργεια της χθόνας που την «αγκαλιάζει» ασφυκτικά καθώς της παρέχει την ανάσα της ζωής!!!

Το ίδιο και στο ανθρώπινο σώμα η ενέργεια αυτή διαπερνά την σπονδυλική στήλη και καταλήγει στον εγκέφαλο, στο «κέντρο ελέγχου», των ανθρωπίνων λειτουργιών. Αυτή η ενεργειακή πορεία μέσω της σπονδυλικής στήλης, μοιάζει με την μορφή του όφεως αλλά συνάμα αλληλοσυνδέεται και με αυτή την ενεργειακής γήινης κίνησης των τελουριακών, ηλεκτρομαγνητικών ρευμάτων.  

Ένα εξ’ ίσου σημαντικό σημείο για τους όφεις είναι η συνεχής ανανέωση του δέρματός τους, σύμβολο της αθανασίας, της αναγέννησης. Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν το δέρμα που έβγαζαν τα φίδια, το φιδοπουκάμισο δηλαδή,  γήρας. 

Για την ράβδο ο συνήθης αποσυμβολισμός φαίνεται να δείχνει κάτι πολύ απλό, όπως το ότι επειδή ο Θεός της Ιατρικής εκαλείτο  σε διάφορα σημεία της ελλαδικής, οδοιπορών λογικό είναι να χρησιμοποιούσε την ράβδο εν είδη βακτηρίας.

«…Έπειτα η ράβδος, πιθανώς διότι εκαλείτο από τόπου εις τόπον και έπρεπε να σπεύδει στηριζόμενος εις αυτήν κατά τας οδοιπορίας του, δια να φέρει παντού την αρωγήν του…» ( Εγκυκλοπαιδικό λεξικό του «Ηλίου», Ιωάννου Δ. Πασσά).

Θα μπορούσε όμως να παριστά την σύνδεση μεταξύ Θεού και ανθρώπου, την  γνώση της θεραπείας μέσω της φυσικής απόρροιας της κοσμογονικής ένωσης, αλληλεξάρτησης των όντων με τον Σύμπαντα Κόσμο, την ίδια την Δημιουργία! Άμεσα συνδεδεμένης με το σύμβολο του όφεως, εξ’ ού και η συμβολική απεικόνιση εν είδη συμπλέγματος. Έτσι μπορεί να δει κανείς ξεκάθαρα την εννοιολογία που δίνει ο Όμηρος στον Παίωνα όπως πιο πάνω αναφέρθηκε :   … το καθαρό και υγιές μέρος του αέρα και ως φυσικό επόμενο κάθε τι που σταματά την νόσο ή τα μέρη εκείνα που έχουν καταστραφεί εξ’ αυτής και αποκαθιστά την υγεία και την καλή κατάσταση του σώματος. Ή ακόμη την δύναμη την φυσική και ενέργεια που λειτουργεί προς την κατεύθυνση αυτή με άλλα λόγια την ιατρική τέχνη. Απόλυτα λοιπόν μπορούμε να αντιληφθούμε  την υιοθέτηση του συμβόλου ως χαρακτηριστικό της ιατρικής τέχνης και των ιατρών, έως και σήμερα!

 « Έπειτα το κύπελλον ή η κύαθος, όπου προσέφερε τα ρευστά μέσα της θεραπείας και ο κύων, ασφαλώς από του κυνός, ο οποίος τον εφρούρησε νήπιο επί του Τιτθίου όρους. Σύνηθες θύμα επί του βωμού του, ο αλέκτωρ ως άγρυπνος και δυνατός και πάντοτε ακριβής.» ( Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό του «Ηλίου», Ιωαν. Δ. Πασσά).

Χείρων και Παιών ή Παιήων

«Συ είσαι ο πιο κατάλληλος γιατρός και ο Απόλλωνας Παιάνας τιμά το φως σου», (Πίνδαρου, Πύθιαι Ωδαί, 4 επ. 12).

Στην Ιλιάδα όμως ο γεννήτωρ της θεραπευτικής τέχνης δεν είναι ο Ασκληπιός. Ο Ασκληπιός αναφέρεται απλώς ως πατέρας των δυο γιων του. Ο ποιητής δε γνωρίζει κανένα Ασκληπιό θεό της θεραπείας. Τον παρουσιάζει απλά ως θνητό ιατρό που έγινε ημίθεος μετά το θάνατό του. Πίσω από τους δύο γιους του, τον Μαχάονα και τον Ποδαλείριο στέκει μια άλλη μορφή, που η προέλευσή της χάνεται πίσω από την αχλύ του μύθου, ο αρχαϊκός Χείρων, στον οποίο επιστρέφουμε αναζητώντας τον αιτιολογικό παράγοντα του μύθου. 

Ως πατέρα του Ασκληπιού ο Όμηρος δεν αναφέρει κανένα, παρά μόνον τον Χείρωνα, τον πατρικό φίλο και δάσκαλό του, που του δίδαξε τη θεραπευτική φύση των βοτάνων. Αλλά αυτό δεν τον ξεχωρίζει από τον κύκλο των ηρώων που μαθήτευσαν με τον Χείρωνα. Ο ίδιος ο Αχιλλέας συμμετείχε στη θεραπευτική παράδοση με το χειρώνιον, το θεραπευτικό βοτάνι για τις πληγές του Πάτροκλου. Ωστόσο και ο ίδιος ο Χείρων πληγώνεται, όπως μαθαίνουμε από μεταγενέστερους μύθους. Είναι ένας αθάνατος με αγιάτρευτη πληγή και ο μαθητής του ο Ασκληπιός έχει την ίδια τύχη. Γιατί ο Όμηρος αποσιωπά τη θεϊκή καταγωγή του δεύτερου; Ίσως η απάντηση βρίσκεται στον ιατρό των θεών, τον Παιώνα ή Παιήωνα.

Στην πέμπτη ραψωδία ο ποιητής αφηγείται τις πληγές των θεών από τις μάχες τους με τους θνητούς. Η Αφροδίτη, η Ήρα, ο τερατώδης Άδης ή ο Άρης αναζητούν στον Όλυμπο τον Παιώνα να θεραπεύσει τις πληγές τους. Ποιος είναι όμως αυτός ο γιατρός που εγγυάται τη θεραπεία των θεών; Είναι η προσωποποιημένη θεραπευτική δύναμη, εξυψωμένη στον ολύμπιο ουρανό. Ο Όμηρος στην αφήγησή του βάζει μια απαραβίαστη γραμμή που οριοθετεί τον κόσμο των θνητών και τον κόσμο των αθανάτων. Ο Χείρων, αν και θεός, είναι ευάλωτος και υποκύπτει στη σκιά του θανάτου. Το ίδιο και ο Ασκληπιός που παραμένει δεμένος με τη σφαίρα της θνητότητας. Δεν μπορούν λοιπόν να χειριστούν τον κόσμο των αθανάτων. Τούτος ο αυστηρός διαχωρισμός δεν είναι ο μοναδικός. Η ομηρική θεολογία χαράζει την ίδια διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στους ολύμπιους θεούς και τους μη-ολύμπιους. Ότι είναι Ολύμπιο προσδένεται σταθερά στο άρμα του αιώνιου φωτός. Ότι είναι μη-Ολύμπιο φέρει τη σκιά του θανάτου. Ο Παιών συνδεδεμένος με τον Απόλλωνα στην Οδύσσεια, διακριτός σε άλλες αφηγήσεις, είναι η αληθινή πηγή της θεραπευτικής τέχνης. Αντιπροσωπεύει μια μορφή θεραπείας ανώτερη από εκείνη του Ασκληπιού ή του Χείρωνα, την ουσία της αφηρημένης, καθαρής θεραπευτικής δύναμης του φωτός. Αυτός είναι πιθανώς ο λόγος που ο παιάν στους Δελφούς ακουγόταν από την άνοιξη ως τα τέλη του φθινόπωρου, όσο κρατούσε δηλαδή η επιφάνεια του φωτός.»( Πηγή: Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη, διαδικτυακή, εγκυκλοπαίδεια).

Θεραπεία και  ανάσταση νεκρών

Για την ανάσταση των νεκρών, στην οποία επιδιδόταν ο Ασκληπιός, αλλά και για την οποία υπήρξε η αφορμή της κεραυνοβόλησης του από τον Δία διαβάζουμε από το Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό του «Ηλίου», του Ιωαν. Δ. Πασσά: 

«Αλλά ως ιατρός δεν περιορίζεται να θεραπεύει τους ασθενείς. Επαναδίδει συχνά την ζωήν εις αποθανόντας, πολλών δε τα ονόματα διέσωσεν η λαϊκή παράδοσις. Με την επέμβασιν του αυτήν δυσαρεστεί τον Πλούτωνα. Και ο Ζεύς όμως δεν δέχεται την διατάραξιν της τάξεως του Σύμπαντος (Αισχύλου, «Αγαμέμνων»,1022). Κατά τον Πίνδαρο μάλιστα εξανίσταται, διότι ο Ασκληπιός ανέστησε πλούσιον νεκρόν, από την υπερβολικήν του αγάπη προς τον χρυσό- και αγανακτησμένος τον κεραυνοβολεί. Εις εκδίκησιν τότε τοξεύει και θανατώνει ο Απόλλων τους Κύκλωπες, και εγκαταλείπει επί μακρόν τον Όλυμπον. Αυτήν την περί Ασκληπιού παράδοσιν υιοθετεί και ο Παυσανίας, κατ’ άλλην όμως παράδοσιν διδάσκαλός του εις την ιατρικήν υπήρξεν ο ίδιος ο Απόλλων: « Και πολλά παρά του πατρός των εις ιατρικήν μαθόντα, προσευρείν την τε χειρουργίαν και των φαρμάκων σκευασίας»(Διόδωρος Σικελιώτης,V, 74), (Και αφού έμαθε πολλά από τα πράγματα της ιατρικής από τον πατέρα του, εφεύρεν εκτός αυτών την χειρουργικήν και την προετοιμασίαν των φαρμάκων). Κατά τον Απολλόδωρον δε ως ιαματικόν μετεχειρίζετο το αίμα της Γοργούς που του έδωκεν η Αθηνά. Η Αθηνά έδωσεν εις τον Ασκληπιό το αίμα της δεξιάς αρτηρίας εκράτησε δε η ίδια της αριστεράς, δια τούτο « ο μεν απ’ αυτών έσωζεν, η δε από των ιδίων λύθρων (ανθρωποκτόνος και πολεμοποιός εγίνετο».

Μία όμως άλλη άποψη περί του θανάτου του,συναντάμε  στον Παλαίφατο απ’ τον οποίο πληροφορούμαστε πως ο Ασκληπιός υπέκυψε λόγω ενός ισχυρού πυρετού: 

«… Ιατρικήν κινήσας και υψώσας πυρετού κόλετο…» ( Παλαίφατος, «Περί Απίστων» κεφ. XVII, Ασκληπιός)

Στον  Πίνδαρο διαβάζουμε περιγραφές περί του τρόπου θεραπείας του Ασκληπιού. Περιγράφει ο μεγάλος ποιητής, πως η θεραπευτική ικανότητα του Ασκληπιού ήταν αποτελεσματική τόσο στα τραύματα όσο και τους πυρετούς και πόνους και ακόμη κάνει λόγο για χρησιμοποίηση χειρουργικών εργαλείων από την πλευρά του Ασκληπιού, αλλά και άλλα «μέσα» όπως επικλήσεις, φάρμακα, επιθέματα με βότανα κ.α. Η μέθοδος της δια της υπνώσεως θεραπείας φαίνεται να υιοθετήθηκε αργότερα και η αναφορά σ’ αυτήν γίνεται πρώτα από τον Αριστοφάνη σε δύο έργα του, στις «Σφήκες»(στιχ. 122) και τον «Πλούτο» (στιχ. 653). Με τον δια υπνώσεως τρόπο θεραπείας, ο ασθενής μάθαινε το μέσο που θα τον θεράπευε, μετά από συμβουλές του ίδιου του Ασκληπιού που εμφανιζόταν στον ύπνο του ασθενούς και τον καθοδηγούσε. 

Τόση μεγάλη ήταν η πίστη στον Θεό Ασκληπιό, ώστε τον ονόμαζαν «Σωτήρα»  όπως αυτός αναγραφόταν σε νομίσματα και επιγραφές, αλλά και σε διάφορες πραγματείες περί αυτού. Από τον ρήτορα Αριστείδη λεγόταν για τον Ασκληπιό: 

«ό το πάν άγων και νέμων σωτήρ των όλων και φύλαξ των αθανάτων».