«Συ είσαι ο πιο κατάλληλος γιατρός και ο Απόλλωνας Παιάνας τιμά το φως σου», (Πίνδαρου, Πύθιαι Ωδαί, 4 επ. 12).
Στην Ιλιάδα όμως ο γεννήτωρ της θεραπευτικής τέχνης δεν είναι ο Ασκληπιός. Ο Ασκληπιός αναφέρεται απλώς ως πατέρας των δυο γιων του. Ο ποιητής δε γνωρίζει κανένα Ασκληπιό θεό της θεραπείας. Τον παρουσιάζει απλά ως θνητό ιατρό που έγινε ημίθεος μετά το θάνατό του. Πίσω από τους δύο γιους του, τον Μαχάονα και τον Ποδαλείριο στέκει μια άλλη μορφή, που η προέλευσή της χάνεται πίσω από την αχλύ του μύθου, ο αρχαϊκός Χείρων, στον οποίο επιστρέφουμε αναζητώντας τον αιτιολογικό παράγοντα του μύθου.
Ως πατέρα του Ασκληπιού ο Όμηρος δεν αναφέρει κανένα, παρά μόνον τον Χείρωνα, τον πατρικό φίλο και δάσκαλό του, που του δίδαξε τη θεραπευτική φύση των βοτάνων. Αλλά αυτό δεν τον ξεχωρίζει από τον κύκλο των ηρώων που μαθήτευσαν με τον Χείρωνα. Ο ίδιος ο Αχιλλέας συμμετείχε στη θεραπευτική παράδοση με το χειρώνιον, το θεραπευτικό βοτάνι για τις πληγές του Πάτροκλου. Ωστόσο και ο ίδιος ο Χείρων πληγώνεται, όπως μαθαίνουμε από μεταγενέστερους μύθους. Είναι ένας αθάνατος με αγιάτρευτη πληγή και ο μαθητής του ο Ασκληπιός έχει την ίδια τύχη. Γιατί ο Όμηρος αποσιωπά τη θεϊκή καταγωγή του δεύτερου; Ίσως η απάντηση βρίσκεται στον ιατρό των θεών, τον Παιώνα ή Παιήωνα.
Στην πέμπτη ραψωδία ο ποιητής αφηγείται τις πληγές των θεών από τις μάχες τους με τους θνητούς. Η Αφροδίτη, η Ήρα, ο τερατώδης Άδης ή ο Άρης αναζητούν στον Όλυμπο τον Παιώνα να θεραπεύσει τις πληγές τους. Ποιος είναι όμως αυτός ο γιατρός που εγγυάται τη θεραπεία των θεών; Είναι η προσωποποιημένη θεραπευτική δύναμη, εξυψωμένη στον ολύμπιο ουρανό. Ο Όμηρος στην αφήγησή του βάζει μια απαραβίαστη γραμμή που οριοθετεί τον κόσμο των θνητών και τον κόσμο των αθανάτων. Ο Χείρων, αν και θεός, είναι ευάλωτος και υποκύπτει στη σκιά του θανάτου. Το ίδιο και ο Ασκληπιός που παραμένει δεμένος με τη σφαίρα της θνητότητας. Δεν μπορούν λοιπόν να χειριστούν τον κόσμο των αθανάτων. Τούτος ο αυστηρός διαχωρισμός δεν είναι ο μοναδικός. Η ομηρική θεολογία χαράζει την ίδια διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στους ολύμπιους θεούς και τους μη-ολύμπιους. Ότι είναι Ολύμπιο προσδένεται σταθερά στο άρμα του αιώνιου φωτός. Ότι είναι μη-Ολύμπιο φέρει τη σκιά του θανάτου. Ο Παιών συνδεδεμένος με τον Απόλλωνα στην Οδύσσεια, διακριτός σε άλλες αφηγήσεις, είναι η αληθινή πηγή της θεραπευτικής τέχνης. Αντιπροσωπεύει μια μορφή θεραπείας ανώτερη από εκείνη του Ασκληπιού ή του Χείρωνα, την ουσία της αφηρημένης, καθαρής θεραπευτικής δύναμης του φωτός. Αυτός είναι πιθανώς ο λόγος που ο παιάν στους Δελφούς ακουγόταν από την άνοιξη ως τα τέλη του φθινόπωρου, όσο κρατούσε δηλαδή η επιφάνεια του φωτός.»( Πηγή: Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη, διαδικτυακή, εγκυκλοπαίδεια).
Θεραπεία και ανάσταση νεκρών
Για την ανάσταση των νεκρών, στην οποία επιδιδόταν ο Ασκληπιός, αλλά και για την οποία υπήρξε η αφορμή της κεραυνοβόλησης του από τον Δία διαβάζουμε από το Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό του «Ηλίου», του Ιωαν. Δ. Πασσά:
«Αλλά ως ιατρός δεν περιορίζεται να θεραπεύει τους ασθενείς. Επαναδίδει συχνά την ζωήν εις αποθανόντας, πολλών δε τα ονόματα διέσωσεν η λαϊκή παράδοσις. Με την επέμβασιν του αυτήν δυσαρεστεί τον Πλούτωνα. Και ο Ζεύς όμως δεν δέχεται την διατάραξιν της τάξεως του Σύμπαντος (Αισχύλου, «Αγαμέμνων»,1022). Κατά τον Πίνδαρο μάλιστα εξανίσταται, διότι ο Ασκληπιός ανέστησε πλούσιον νεκρόν, από την υπερβολικήν του αγάπη προς τον χρυσό- και αγανακτησμένος τον κεραυνοβολεί. Εις εκδίκησιν τότε τοξεύει και θανατώνει ο Απόλλων τους Κύκλωπες, και εγκαταλείπει επί μακρόν τον Όλυμπον. Αυτήν την περί Ασκληπιού παράδοσιν υιοθετεί και ο Παυσανίας, κατ’ άλλην όμως παράδοσιν διδάσκαλός του εις την ιατρικήν υπήρξεν ο ίδιος ο Απόλλων: « Και πολλά παρά του πατρός των εις ιατρικήν μαθόντα, προσευρείν την τε χειρουργίαν και των φαρμάκων σκευασίας»(Διόδωρος Σικελιώτης,V, 74), (Και αφού έμαθε πολλά από τα πράγματα της ιατρικής από τον πατέρα του, εφεύρεν εκτός αυτών την χειρουργικήν και την προετοιμασίαν των φαρμάκων). Κατά τον Απολλόδωρον δε ως ιαματικόν μετεχειρίζετο το αίμα της Γοργούς που του έδωκεν η Αθηνά. Η Αθηνά έδωσεν εις τον Ασκληπιό το αίμα της δεξιάς αρτηρίας εκράτησε δε η ίδια της αριστεράς, δια τούτο « ο μεν απ’ αυτών έσωζεν, η δε από των ιδίων λύθρων (ανθρωποκτόνος και πολεμοποιός εγίνετο».
Μία όμως άλλη άποψη περί του θανάτου του,συναντάμε στον Παλαίφατο απ’ τον οποίο πληροφορούμαστε πως ο Ασκληπιός υπέκυψε λόγω ενός ισχυρού πυρετού:
«… Ιατρικήν κινήσας και υψώσας πυρετού κόλετο…» ( Παλαίφατος, «Περί Απίστων» κεφ. XVII, Ασκληπιός)
Στον Πίνδαρο διαβάζουμε περιγραφές περί του τρόπου θεραπείας του Ασκληπιού. Περιγράφει ο μεγάλος ποιητής, πως η θεραπευτική ικανότητα του Ασκληπιού ήταν αποτελεσματική τόσο στα τραύματα όσο και τους πυρετούς και πόνους και ακόμη κάνει λόγο για χρησιμοποίηση χειρουργικών εργαλείων από την πλευρά του Ασκληπιού, αλλά και άλλα «μέσα» όπως επικλήσεις, φάρμακα, επιθέματα με βότανα κ.α. Η μέθοδος της δια της υπνώσεως θεραπείας φαίνεται να υιοθετήθηκε αργότερα και η αναφορά σ’ αυτήν γίνεται πρώτα από τον Αριστοφάνη σε δύο έργα του, στις «Σφήκες»(στιχ. 122) και τον «Πλούτο» (στιχ. 653). Με τον δια υπνώσεως τρόπο θεραπείας, ο ασθενής μάθαινε το μέσο που θα τον θεράπευε, μετά από συμβουλές του ίδιου του Ασκληπιού που εμφανιζόταν στον ύπνο του ασθενούς και τον καθοδηγούσε.
Τόση μεγάλη ήταν η πίστη στον Θεό Ασκληπιό, ώστε τον ονόμαζαν «Σωτήρα» όπως αυτός αναγραφόταν σε νομίσματα και επιγραφές, αλλά και σε διάφορες πραγματείες περί αυτού. Από τον ρήτορα Αριστείδη λεγόταν για τον Ασκληπιό:
«ό το πάν άγων και νέμων σωτήρ των όλων και φύλαξ των αθανάτων».